Friday, August 15, 2008

~Ang Ekis na Libingan~

(Totoo man daw o hindi ang anting-anting, tila marami sa mga pinoy ang lubos na naniniwala dito. Panahon noon ng aking paglilikom ng mga hindi pangkaraniwang kuwento para sa aking Tesis. Isang Balbasing tao ang aking nakapanayam upang ikuwento ang kanyang karanasan).

Isang taon na pala ngayon simula noong ilibing ng buhay ni Ameng ang dalawang pusang itim sa may ekis na daan.

"hoy Ameng magsinde ka na ng kandila sa altar ni Santo Nino anak,", ang utos sa kanya ng kanyang Ina.

Tinungo niya ang kuwarto sa itaas upang sindihan ang mga kandilang tila punglo kung tingnan ng biglaan.

Tumunog na ang pang ika-11 oras ng gabi sa araw ng Huwebes. Sinindihan na niya ang pinakahuling kandila ng pinakahuli sa tropa ng mga nakasalansang rebolto.

"Ameng, idala mo na rin itong hain para sa mga santo diyan", ang hirit ng kanyang Ina.

Si Ameng ang pinaka-bunsong anak ni Aling Renilda. aNAK niya ito kay tandang Basyo na isang Ermitanyo na pinagbabaril ng mga guerilyang huk sa pag-aakalang espiya ng gobyerno. Malaking bulas si Ameng. Payat nga lang. Bubot pa ang baba ay inuuslian na ng mga maiintrigang balbas. Hindi na rin mapigil sa kanyang manipis pang pisngi ang pag-uunahang pagdungaw ng mga wala pang karapatang tighiyawat. Nakikita pa sa mga singit ng kanyang leeg ang mga naiwang libag ng musmos na paglalaro sa ilalim ng mapagkit na sinag ng araw.

Subalit sa kamusmusang tingin, naroon ang dugo na ipinulandit ng kanyang amang Ermitanyo. Mahilig sa kababalaghan. Alipin ng mga gunam-gunam. Nasa dugo ang hilig sa mga bagay na pangkalikasan, maging ang mga misteryo sa kapaligiran ay pinapakialaman.

Nasa mga dalisdis na siya dala ang isang pala upang hukayin ang mga ibinaon niyang iyon isang taon na ang nakararaan, doon sa ekis na daan sa kabukiran.

"Ameng naihain mo na ba ang mga kakaning handog?!", ang nauulinigan pa niyang tinig ng nag-uutos na Ina.

Nagtago ang talim ng sinag ng buwan sa dilim ng ulap sa kalangitan.

Subalit kailangan niyang bilisan ang paglalakad upang sa pagtunog muli ng batingaw ng orasan ay masimulan ang paghuhukay.

Sa di kalayuan, may tila mga aninong nangagkayukuan sa lugar ng pinagbaunan. Nagtago ang talim ng sinag ng buwan sa dilim ng ulap sa kalangitan. Hindi na niya maaninag ang mga aninong yon. Nagpatuloy siya sa paglapit sa dako.

Sa bahay sa silid sa itaas nina Ameng, nagsimulang kumalansing ang mga abubot sa pagdarasal. Nagsimulang umalog ang mga rebolto ni aling Renilda.

Napatigil si aling Renilda.

Humampas ng daglian ang naliligaw na hangin.

May kakaibang kutob ng pagkatakot ang matanda. Ilang semana santa na ang dumaan ay ngayon lang nagparamdam ng gayon ang mga rebolto sa itaas ng silid.

"ameng..ameng..!", ang tanging nabigkas nito upang sukluban ang umaapoy na niyang sindak.

Sinimulang ihataw ni ameng ang dalang pala. Sa bawat alikabog na umaalimbukay ay lingon-tingala siyang nag-aapuhap ng mga mangyayari.

Sa kabilang ibayo ay hindi magkamayaw ang mga matatanda sa pagkanta ng pasyon. Palasak ang pabasa sa lugar nina aling Renilda. Inaalingawngawan ng mga kakatwang tono ang paligid.

Dinig iyon sa dakong kinaroroonan ni Ameng. Yon din ang mga kataga ng pasyong narinig niya noong isang taon habang inililibing niya ng buhay ang mga pusa. Ang kaibahan nga lamang ay hindi na si tandang Roseng ang kumakanta sa pabasa. Kamamatay lang nito noong nakaraang buwan.

Panay ang sulyap ni Ameng sa puno ng kamatsile sa malapit. Gumapang na ang sindak sa kanya nang makita niyang hinahampas ng malakas na hangin ang puno samantalang napaka-alinsangan sa kanyang kinaroroonan.

Panay ang sulyap ni Ameng sa puno ng kamatsile sa malapit. Gumapang na ang sindak sa kanya nang makita niyang hinahampas ng malakas na hangin ang puno samantalang napaka-alinsangan sa kanyang kinaroroonan.

Nakasampay sa mga sanga ng kamatsile ang tila mga aninong kanina pa nakamatyag sa kanya.

Apurahan niyang dinakot ang plastik na kinaroroonan ng mga kalansay ng pusa. Dali-dali niya itong binuksan upang hanapin ang buto na ayon sa kanyang Ermitanyong ama ay kumikinang ng kakaiba. Pagbukas palang niya sa plastik na yaon ay tumambad at sinilaw na siya ng butong iyon na kanyang hanap. Hudyat iyon upang daluhungin siya ng mga aninong nasa kamatsile at nang mga aninong nakayuko sa may di kalayuan.

pinagsasakal siya ng mga mahiwagang anino. Nagkakawag ito.

Sa malaking bahay nina Ameng ay nagwawala ang mga rebolto. Kusang humahagis ang mga ito sa mga dingding. May kung isang anino ring kumawala sa isa sa mga rebolto at tinungo ng mabilisan ang kinaroroonan ni Ameng na nooy yugto-yugto na ang paghinga. Sakal sakal siya ng mga anino. Hindi na niya marinig ang tila punibreng tono sa pampasyong awitin.

"isaboy mo sa kanila ang mga alikabok ng lupa~!", ang naaalalang wika ng Ermitanyo niyang ama. Nanlalabo na ang mga mata ni Ameng nang makadakot siya ng napaghukayang lupa sabay saboy sa mga aninong sumisikil at kumakalambre ng kanyang lalamunan.

Dumilim ang kanyang paligid.


Dumilat na siyang nasa kuwarto ng kanilang bahay na napapaligiran ng mga rebolto.

“hay salamat at nagkamalay ka na anak!”, ang nag-aalalang ina. “Ano ba nangyari sayo at nakabulagta ka sa krus na daan?”.

Hindi na muling nakaringgan ng tinig si Ameng. Hindi maapuhap ng kanyang isip kung ano ang nangyari matapos siyang mawalan ng malay. Nakalagan lang ang kanyang dila matapos ang isang linggo.


********


(“Bago kami maghiwalay, tinapos niya ang kanyang kwento. Sa tuwing madadaan siya sa ekis na daan na yon ay naaalala niya ang kanyang pagiging gahaman sa hindi totoong kapangyarihan. Ang mga unang tatlong taon niya pagkatapos ng pangyayaring iyon at batbat ng mga nakakakilabot na panaginip. Nawalan sya ng katahimikan. Nagsimula niyang lisanin ang kapatagan upang manatili sa mga burol ng Bongar, sa Malasique, bayan ng Pangasinan, kasama ang kalikasan.)

Tuesday, August 12, 2008

~Sukob sa Taon ~

Dalaga pa lang si nana Marta nang dapuan ng sakit na TB. Ito'y dahil marahil sa madalas na pagkababad sa sapa sa panghuhuli ng susu na siyang pangunahin nilang ikinabubuhay na magkapatid. Tanging si nana Marta ang hindi pinalad na magka-asawa samantalang ang kanyang nakababatang kapatid na si Aling Maring ang pinalad subalit minalas din pagkatapos ng halos labinglimang taon. Subalit naiwanan siya nito ng tatlong anak na babae.


"nana MArta, eto na po ang vics na pinabili nyo o~", ang bunsong anak ni aling maring habang inaabot sa tila naghihingalong nana Marta.

"Maring, mag-alay ka nga ulit ng mga pagkain sa nuno sa punso, baka ika ko nagtatampo na naman ang mga maliliit~", ang humihingal pang nana Marta.

Halos kada hapon ay malalalim na ubo ang maririnig sa munting kubo na yon sa gulod malapit sa sapa. Humuhupa lamang iyon kapag madaling araw na. Madalas umuungol ng nakakakilabot ang nana Marta. Sumasabay sa mga palakang waring umaalulong din sa magdamag.

Mabiling-mabili ang mga susu na benta ng mag-anak na Maring sa bayan. Bukod kasi sa natural na tubig-sapa ang pinang-gagalingan ay malasa talaga.

Isang tanghaling tapat nang umubo si nana Marta. Ang plema nito’y naidura niya sa butas ng sahig, kitang-kita ni Elle (ang panganay niyang pamangkin na nooy nagwawalis) kung paano higupin ng isang batang Ondin ang plema. Kaya pala wala nang nahahakot na mga plema si Elle sa umaga sa kanilang silong dahil may sumisimot na nito. Simula noon, lalong lumala ang ubo at lagnat ni nana Marta.

Taong 1995 ng Abril nang manghingalo ang nana Marta. Hinugot nito ang kanyang huling hininga ng ika-2 ng hapon ng Abril 17, tamang-tama sa oras at araw ng kanyang kapanganakan~!

Gimbal ang mag-anak!

Halos walang nakikipaglamay sa namatay. May mga gabing sobra sa lamig ang ihip ng hangin. Marahil dahil nasa tabi sila ng sapa. Bantulot ding gumawi roon ang mga nagnanais na makidalamhati dahil sa madalas na alulong ng hindi mahagilap na aso.

"hoy, bakit halos ayaw mo kainin ang mga biskwit?", ang tanong ng nagkakamot na Ellie kay Intoy.

Hindi makasagot ang Intoy sapagkat nagdudumaling tumalilis patungo ng likod-bahay upang ibulwak ang kanina pang nais lumabas sa kanyang sikmura. Halos matawag nito ang lahat ng mga talipandasing uwak sa kakasuka.

"hindi namin matunton manang kung nasan ang malansang amoy na iyon~!..nakakabaliktad ng sikmura e!", ang bigkas ng isang nananabakong matabang bubae.

"baka hindi naibaong mabuti ang mga pinag-imbalsamuhan kay nana Marta?", ang matabil na Inyang~!.

Tama si Inyang. Tamad ang imbalsamador kaya sa sapa nalang nito inihagis ang mga bagay na iyon. Dinadala ng napakalamig na hangin ang napakalansang amoy na iyon. INaalon ng hanging ito patungo sa bahay-bahay sanhi upang mawalan ng gana ang mga nakakaamoy.

Madalas may mga kakatwang nangyayari sa mga gabi ng lamay. Walang makatagal na manatili sa may silungan. Malakas daw magmulto si nana Marta. May mga pagkakataon na biglang may daraang anino sa kaligiran ng silungan. Ang mga magkakapatid maliban kay Ellie ay pilit nagsisiksikan sa may bandang gitna. Para daw kasi nilang nakikini-kinitang nakasilip sa mga awang ng dingding ang kanilang tiyahin.

Sa libing bumuhos ang taong nakiramay. Walang nangahas maglalabas ng bahay sa gabi pagkatapos ng libing at walang nangahas mag-araro sa bukid ng madaling araw. Malakas daw kung magmulto si nana Marta.

( Wala na ngayon ang mag-anak sa gulod. Narito na sa Manila sina Elle. Hindi ko sana isusulat at ilalagay sa aking blog ang kwentong ito..Pero nitong huli nang magkasabayan kami sa pagkuha ng Birth Certificate sa Census, nabanggit sa akin ni Ellie na magka-kumple-anyo sila ni nana Marta!)

Saturday, October 27, 2007

Ang Awra ng Matandang Seminaryo


Palibhasa pangalawang pagkakataon lang ako napadpad muli sa lugar na ito kaya nanghihilakbot ako! Hindi ko mawari kung dahil sa patung-patong ko nang kasalanan kaya parang itinatakwil ng mga panginoring nagsasalimbayan sa lugar na ito.

Gabi pa naman nang mapadako kami...

Sobrang tahimik...

Ang tanging nauulinigan ng malaki kong tenga ay ang kalansing ng mga matimtimang kutsarita at tinidora buhat sa kusinang iyon na hindi magagap ng aking gunita kong sang saluksok ng aking mga panaginip nagmula.

"..panginoon ko!", ang nasambit ko bigla habang unti-unting nananayo ang aking mga balahibo sa katawan..,"parang napunta na ako at nangyari na itong situwasyon ko ngayon!~"

Hindi mahuli ng aking balintataw kong ito'y sa panaginip ko. Ang tunog ng mga kutsara at tinidor..ang mahinay kong paglakad at ang paggala ng aking paningin sa kapaligiran. Parang pamilyar na pamilyar. Putek! Parang gusto kong maihi sa hilakbot!

Ayaw kong daanan ng tingin ang estatwang puti na iyon ng anghel, para kasing nakatitig sa akin..hihimatayin siguro ako kapag ngumiti iyon. Lintek naman! Kung anu-ano ang naglalaro sa malikot kong isipan. Seminaryo ito subalit pakiramdam ko nasa gitna ako ng sementeryo. Napakalamlam kasi ng mga ilawan sa pasilyo. parang sa bawat dilim na walang lambong ng liwanag ay may mga espiritung nagkakanlong.

Ayaw kong makakita ng kung ano pa man sapagkat 4 piraso ng 40g hard disk ang mabibitiwan ko kung sakali mang magulat ako.!

”xp, dito ka muna cr lang ako ha..”, ang sabi nitong kasama ko.

Tumango lang ako na nawawala sa hulog ng kaisipan. Para kasing may mga kasama kami sa lugar na iyon na kanina pa paroo’t parito. Sobrang tahimik ng lugar kabalintunaan ng kaguluhan sa isip ko.

”bro, ganito ba talaga dito sa seminaryo niyo?”ang tanong ko sabay haplos sa aking mga bisig na diko mapadapa ang mga balahibo kong kanina pa tirik na tirik!

”sa una lang yan bro..mamaya don tayo sa kabilang compound, mas maraming tsiks don.”, ang sagot nitong kasama ko.

”tsiks?”, ang tanong ko na waring nagtataka.

”mga madre yon wag kang maingay pero ang gaganda bro,makikinis ang balat!”, ang ngiting manyak nang kasama ko.

”buzet!”, ang mura ko.

Papanhik na kami sa itaas. Medyo mataas at matarik ang pagkaka-desenyo ng hagdan paakyat. Nagigitla ako sa mga dingding na adobe! May mga ukang-desenyo kasi na sa biglang tingin ay makakahinuha ang isip mo ng mga werdong larawan. Hirap pa naman ako sa pagpanhik dahil sa apat na 40g hdds at 3 boards na nakakahon pa.

Pagka-apak ko sa teris ng 2nd floor, humampas ang malamig na hangin sa aking mukha! Naunahan na ako ng hilakbot kahit alam kong normal lang yon. Sensitibo ako basta sa mga ganoong lugar. Ganoon na ganoon kasi ang pakiramdam ko noong nasa gitna kami ng sementeryo don sa Cauayan, Isabela,

Pumasok kami sa computer room ng matandang seminaryo. Lalo akong naiitaw dahil parang nangyari na ang ganoong eksena!

Whew~!

Hindi lang maapuhap ng pagod kong gunita kung sa panaginip or sa mga nabasa kong libro. Maging ang kasalukuyan kong pag-upo ay alam na alam kong nagawa ko na. Pati ang ayos ng mga monitors na nakahiga ay pamilyar na pamilyar. Lalong higit ang paglalapag ko ng aking dalang bag sa may lamesang may printer.

”bro, negosyo muna tayo bago trabaho!”, ang wika nitong kasama ko na ang ibig sabihin ay online muna kami sa TPC at i-post ang mga items na pagpapalitan ng mga dala naming high end items.

Napaka-werdo ng seminaryo!

Napalingon ako sag awing bintana. Nasulyapan ko ang mga naka abitong pari. Puting-puti ang suot. Sa ilalim ng malamlam na ilaw sa pasilyo ay tila wala silang mukha. Tanging ang kalahati lang kasi ng kanilang katawan ang hagip ng mga sinag.

”bro, magkano ba natin i-popost ang mga 10g hdd na ito?” ang hindi ko na masyadong narinig na pagtatanong ng kasama ko.

”oo bro yan nga yon.”, ang wala sa hulog kong sagot kay kupal.

”namu!, iba ang sagot mo sa tanong ko kupal!”, ang asiwa nang kasama ko.

Ilang minuto na rin kaming naka-online.

”bro pakisara mo nga yong pinto, naiirita ako eh!”, ng kasama ko.

Mukha kasing uulan kaya malakas ang palo ng hangin. Kanina pa lumalangitngit ang pintuang yantok. Sa totoo lang ayaw ko nang dagdagan pa ang kaba ko. Pero nautusan ako eh. Dami pa akong paliguy-ligoy na ginawa para makarating sa pinto. Sinisipat ko ang bawat kanto at paligid ng pasilyo.

Habang isinasara ko ang pinto ay may nakatawag ng pansin sa akin sa aking malikot na mata…..

"bakit may kabaong dito sa loob ng seminaryo~", ang dumadaipdip sa aking isip."sino ang patay!?"

Bigla akong naka-amoy ng matinding amoy ng alkohol! Biglang naglawa sa laway ang aking mga gilagid dahil sa amoy na yun. Katulad ng amoy noong iniimbalsamo ni ka PEdyong si nanay noong namatay. Ilang araw din kasi akong hindi nakakain dahil kitang-kita ko ang pagsulasok ng mga pakete ng pormalen (ata yun) sa nakabukakang bituka ng bangkay ni nanay.

"naisara mo nba bro yong pinto?ansama ng amoy!", naamoy din pla ng kasama ko na kanina pa walang puknat sa ka-YM niyang mestisa na kulutin ang buhok.

"bro, may namatay ba?", ang tanong ko sa kasama ko na aning na aning na sa kausap.

"oo, si father Religo, yong foreigner. d2 na inabutan daw ng kanyang oras. bumulagta kaninang bago magtanghali!", ang usal nito na ngingiti ngiti pa sa harap ng kompyuter.

"si pader Religo!?", nagigimbal ako sa nalaman. Eh paano ba naman. Malinaw na malinaw pa sa aking alaala na nilawayan niya ako at nagsabi pa na papasyalan daw niya ako minsan sa bahay upang malawayan din nya ang aking mga anak. Bumilib kasi nang matanggal ko ang vserver.vxd na nag-aappear kada start-up ng windows ng kanyang pc.

Bigla akong kinilabutan. Napa "in JESUS name! ako bigla kahit matagal na akong hindi nakakadalo ng fellowship. Nangilabot ako sa nalaman. Parang hindi lang kaming dalawa sa computer room na yon.

"oi Xp,", biglang tawag ng kasama ko."ipalit mo na yong mga 40g hard disk sa mga computer at ng makakain na tayo!"

Naunahan na ako ng sindak! Alam kong ang screw drive ay nasa ibaba!...

Nag-uunahan ang aking mga paa. Napipi ang mga yabag nito. Nabingi ang aking tenga sa isa-isang pagtutulusan ng mga balahibo ko sa batok. Para kasing andami kong kasabay sa pagbaba ng hagdanang tila may makakasalubong akong maligno. Kunwari lang kasi akong matapang sa pagsusulat ng mga ganitong kamultuhan, subalit tila nanguyot ang aking mga kamay sa tindi ng takot at sindak. Nakarehistro na kasi sa isipan ko na may namatay sa Seminaryong ito.

Unti-unti kong binuksan ang pintuan ng kuwarto kung saan nandon ang aking sadya. Hindi ko mahagilap ang switch ng ilaw sa tagiliran. Nang mula sa aking likuran ay nahagip ng aking malikot na mata ang biglaang pagdaan ng anino.

“Diyos ko”, sambit ko. “sana walang magpakita sa akin”.

Simula kasi noong magdadalo ako ng Fellowship noong nag-aaral pa ay madalang ng ako’y makakita.

Bigla kong nilingon ang aking likuran~!

Nakita ko ang estatwang anghel na may ilawang hawak na tila nakalingon din sa akin. Biglang gumaan ang aking buong katawan sa labis na sindak. Kinapa ko ng kinapa ang tool box kahit madilim. Pag-angat ko ng aking ulo ay nahagip na naman ng aking masid ang mga anino na silag sa bintanang salamin.

Hindi ako halos makahinga…! Ayaw kong sumigaw..Ayaw kong malaman ng kasama ko na naduduwag ako! At lalong ayaw kong magkaroon ng munting kasaysayang ilalathala ng mga Pari sa kanilang panseminaryong pahayagan.

“..papaanong magkakaroon ng dadaan sa likod ng mga bintana samantalang kabukiran na ang kabila noon…”, ang usal ng tila namamanhid ko ng kamalayan.

Lalo akong nangilabot nang mapagtanto kong nasa madilim akong kuwarto!

Nagtatakbo akong walang lingon-likod. Noon ko lang naranasan ang bigat ng mga paa ko sa pagtakbo na parang hindi ako nakakaalis sa aking kinalalagyan. Kumakaligkig ang buo kong kalamnan ng naalala kong bigla ang pagtakbo kong ito papaakyat ng hagdan mula sa kuwartong iyon na madilim.

“parang nangyari na ang pagtakbo kong ito”, ang usal ko sa aking sarili. Matagal ko na kasing panaginip ito.

Hindi ko na alam ang mga iba pang nangyari. Nakita ko na lang ang aking kasama na tinatapik ako sa pisngi.

“oi xp, bakit ka nakahandusay diyan? Bakit mo iniescrew ang pader?”, ang natatawang sambit ng kasama kong hindi lang malaki ang tiyan, nagdudumilat pa ang mga mata.

Hindi niya daw ako mahintay, at narinig niyang nagsusumigaw ako. Iniiscrew ko daw ang pader ng hagdanan. Unti-unting nagsilapitan ang mga pari at ibang mga bisita dahil sa bulahaw ko kanina.

“subalit hindi naman ako sumigaw”, ang usal kong marahan.

Nang alalayan ako sa pagtayo, masakit ang aking binti. Sakit na lagi kong nararamdaman kapag pinupulikat ako sa madaling araw.

“what happen brother?”, ayan na ang isang Pari. May kasama pang mga tila sombie nang mga foreigner na pari din, galing marahil sa walang puknatang pag-aayuno para sa kanilang bansa na inuulan ng matinding digmaang sibil.

“Namulikat itong kasama ko Pader,” sabi ng kasama kong malaki ang tiyan at mata.

“dalhin mo sa opis nang mahilot~!”, ang mahinahong pari.

Sumunod kami. Para kasing nananaginip ako. Iba ang awra talaga ng paligid. Tila may mga puwersang lumalatag at may mga panginoring nagkakanlong.

Habang hinihilot ako, nagulantang kami ng kasama ko sa sinabi at kinuwento ng pari…

Kwento nilang may nagpapakita talaga sa gawing iyon ng kuwarto. Nangalisag muli ang aking mga balahibo. Ang istatwa ng anghel na may ilawan ay napagkunan ng mga libradang pilak at ginto na pinagbuwisan ng buhay ng mga dating nakatalagang manghuhukay noon ng kayamanan. Ayon sa mga paniwala ng mga unang tumira sa seminaryo, ginapos at ikinulong ang mga kaluluwa ng mga nagsihukay ng sinasabing kayamanan. Mapapalaya lamang sila kapag muling inihukay pabalik ang mga ginto.

Hay! Hindi na ako nakatulog. May araw na ng lisanin naming ng kasama kong malaki ang tiyan at mata ang matandang seminaryo. Banaag ko pa rin ang hilakbot ng awra ng seminaryo sa kabila ng maluwalhating pagdungaw ng unang silahis ng araw sa umaga. Hindi magagap ng aking gunita ang mga nangyari. Kelan mananatili ang nakakahilakbot na awra ng matandang seminaryo?


Nasabi ko sa aking sarili. Babalikan ko ang seminaryong iyon, pero hindi ang mga kwentong nakahulma sa kanyang mga pader ng kasaysayan.~

Ang Puno ng Balite sa Sementeryo ng Cauayan


Nang mapadpad kami nina Lang-Ag sa Cauayan Isabela, hindi namin masyadong nakuha ang detalye ng mga lugar doon sapagkat ang walkman na gamit namin sa pagrerecord ay kinumpiska ng mga DENR nang maharang ang dala naming trak na may sakay na palay at mais.

Subalit hindi namin malimutan ang pangyayaring mapuntahan mismo ang balite na nakatanim sa gawing gitna ng sementeryo ng isang liblib na barangay doon. Nagkataong papunta ng Isabela ang trak ng tiyuhin ko upang ipalit ang mga sibuyas niya sa mga produktong mais at palay. Iba daw kasi ang uri ng binhing mais at palay roon.

Ipinagkatay kami agad ng aso nang dumating kami. Pasado alas singko na ng hapon. Mabigat ang dating ng lumang bahay na hinimpilan namin. Maraming mga nakasalansan na sako ng palay sa silong at sa gawing bubungan naman ay mga nakatulos na dahon ng tabako. Ika-walo na ng gabi ay tanging sa salas at silungan lang ng bahay ang may ilaw. Take note kung gaano kalabo ang ilaw: 20 watts na bombilya. Kung may mahahalo na bangaw sa kinakain namin noong gabi ay hindi ko na mapapansin.

Usapang laseng ang kuwentuhan ng mga tiyuhin ko kasama ang mga mapagbida na ring pahenante. Akala mo hindi na sila makakapagbuhat ng mga buriki ng sibuyas kinaumagahan dahil sa mga kaimposiblihan ng mga pinagkukwento. hehe.

Ganito yon:

Nang mabanggit ni Kolen (anak ng pinsan ng tiyuhin ko) ang sementeryo sa may malapit sa irigasyon nila ay nagka-interes kami. Doon daw kasi pinagpapatay ang mga kamag-anak nilang tumiwalag sa NPA. Bagamat sa may Santiago, Isabela sana kami mangongolekta ng alamat ni Lang-Ag, napunta kami ng Cauayan. (mahirap sumabit sa trak,hindi ka lng pala mangangamoy sibuyas, pagbubuhatin ka pa ng mga buriki, wahehe!).

Pero alam niyo, sa bahay pa lang nina Kolen napaka werdo~ na. Wala man lang kahit isang flourescent na ilaw. Puro bombilya. Eh pang kubeta lang kasi para sa akin ang bombilya. Eh basadik (basa-adik) ako noong panahong iyon. Hindi mo ako mapapatulog kapag hindi nagbabasa ng libro. Masakit sa mata ang sundot ng mga letra sa libretong GAPO ni Luahalhati Bautista. Malabo ang ilaw..Waaahhh! Puro alulong~ pa ng aso~! naunahan tuloy ako ng takot para umihi sa labas. Abah! sa bintana na ako nagpatarayok ng ihi. Mahirap nang magkasakit sa bato ano.!?.Mamuo pa sa asin yong ihi sa pantog ko. Lintek na mga alulong na yan!

Itong si Lang-Ag, palibhasa laking bundok, hayon naghihilik na. Ayaw ko namang magtalukbong. Mainit. Malikot ang mata ko na nakatingin sa kisame. Parang may makikita akong biglang susulpot. Dito ako naiinis sa isipan ko. Kung anu-ano ang hinahabing larawan. Hindi ko mapigilan. Hindi ko masaway. Lintek. Sinasadya kong sikuhin ang Lang-Ag para magising nang makasabay ko ulit matulog. Madaya ang kumag na ito. Kung baga sa takbuhan, wala pa ang putok ng baril nauna nang rumatsada. Hayun ang alulong na naman ng aso. Heto at naiihi na naman ako! Buset na pantog ito ayaw makisama. Biglang sumagi sa isipan na baka sa pag-ihi ko sa bintana ay may bigla akong makita. Nyaayy!~. Lintek. Tumawa na kayo kung gusto niyo dahil sa pitsel na ako umihi. Pero nakatulog din ako at salamat sa Diyos wala akong nakita.




Kinaumagahan, napakasarap ng kape. Si Lang-Ag ang nagtapon ng ihi ko sa pitsel, ahehe. Buti nga sa kanya. Inunahan niya ako sa pagtulog. Hindi marunong makisalo sa aking kalbaryo kagabi. Nyahaha! Pero seriously, mahusay ka-teamwork yang si Lang-Ag. Naalala ko noong umakyat kami sa bundok Banahaw, siya ang pumasan sa akin nang mamulikat ako mula sa tatlong tangke hanggang sa sinasabi nilang kapatagan. Igorot kasi itong si Lang-Ag, maiiksi ang binti pero siksik sa masel, mapapahiya ang pangil ng sasagpang na ahas. Sa tindi ba naman at tigas ng masel nito sa binti, nakooooowww!.

Tuloy tayo;

Tanghali pa lang ay naligo na kami sa irigasyon. Sarap lumangoy kahit mababaw. Niyaya ko si Kolen na puntahan ang sementeryo na may puno ng Balite, pagkatapos naming mananghali. Pumayag naman ito.



Pinapaitang kambing naman ang ulam. Ayosh ding makipag-deal itong tiyuhin ko. May cash na, mapapakain ka pa ng aso at kambing. Ayosh din itong partner ko. Naka-4 na plato ng kanin. Malaki kasi ang bodega kaya kahit sari-saring epektos maaari mong ipasok. Magkakape pa sa katanghaliang tapat. Susme!

Sa sementeryo na nga tayo;

tanging mga nagpapastol lang ng baka ang nakita naming papauwi na buhat sa masukal na sementeryo. Nitso,tuyong dahon, berdeng damuhan at talahiban ang makikita. Tatlo ang nakakikilabot na puno sa biglang tingin: akasya, kamatsile, at balite. Mayayabong ang mga dahon at nakahapay ang mga sanga na animo mga hagdan na may mananaog pagkagat ng dilim. Kinikilabutan ako na lapitan ang mga iyon. Tanghaling-tanghali pero ang nararamdaman kong hilakbot ay gayun na lamang. Grabe! (Nararamdaman niyo ba ang nararamdaman ko?) Para kasing may mga nakapalibot sa aming tatlo nong tanghali na iyon. Matindi. Kapag may manggugulat lang sa akin sa lugar na iyon, kakaripas nako. At kwidaw ka, hehe, meron nga: si Kolen biglang may itinuro na babaeng nagduduyan daw sa ilalim ng puno ng balite. Nginigg!!Lintek! Wala naman kaming makita ni Lang-Ag. Pero the feeling is mutual. Iisa ang reaksiyon ng katawan namin ng kasama kong Igorot. Nagtataasan ang mga balahibo namin. Nangangalisag ang pandama sa likuran. Ramdam namin ang impak ng kakaibang puwersa sa lugar na iyon. Napakalungkot. Hindi mo matagalan ang lugar. Ayaw ko nang ituloy ang paglapit sa puno. Para kasing may mga kasama kaming naglalakad sa loob ng sementeryo. Simulan lang ni Lang-Ag ang tumakbo at tatakbo na rin ako.



Pagkadating namin sa bahay nina Kolen ay sinumpong na siya ng kanyang sakit: epilepsy. Hindi ko matagalang tingnan siya na nagkikisay-kisay habang kagat-kagat ang isang kutsara at bumubula ang bibig. Eto ang nabanggit ng tatay niya nang nakasakay na kami sa trak para umuwi:

simula nang mapatay ang kuya niya ng mga NPA sa sementeryo, marami na siyang nakikita. Kayat sa tuwing sinusumpong ito ng kanyang dolot(epilepsy), nakakita na naman.




weird!

Sunday, April 29, 2007

ANG IMPIT NA HAGULGOL SA KULOS

Isang katanghalian tapat ng Abril 12, 1982 ng nasa bukid si Abet. Muli nyang pinasadahan ang kanyang mga padukdok (salitang ilokano na tumutukoy sa gamit pampain sa mga isda: binubuo ito ng isang kinayas na kahoy na hinabian ng lubid na inuslian ng sima na kung saan duon igagantsilyo ang alinta--bulate.)

Tuwing takipsilim siya kung magturok ng kanyang mga padukdok sa KULOS (bansag sa sapa na matatagpuan sa may pinaka dulo na ng bukid), pahaba ang sapang ito at dito ang bagsakan ng tubig sa tuwing umaapaw ang KARAYAN (tawag sa ilog na pumapalibot sa mga barangay Olea, Kurareng, Nangalisan, Caranglaan, at Gatang).

Bago lumubog ang araw ay nagkukumahog na itong si Abet upang maitanim na lahat ang mga pain. Para sa mga batang katulad nya, ang paglatag ng dilim sa TALTALON (bukid) ay masama. Animo sementeryo ito na kinakatakutang daanan o puntahan. Kinalikot na kasi ng mga kwento mula sa mga matatanda ang kanyang inosenting takot at nakubabawan na ng pagkasindak ang umuusli na nyang kamalayan. Bawat kakaibang kaluskos o tunog na maririnig sa gabi noon sa baryo namin ay may bagong interpretasyon at kuwento kinaumagahan.

Kinaumagahan na dinadalaw ni Abet ang mga padukdok nya at bago masindihan ni nanay nya ang pugon ay makakauwi na sya sa bahay upang mailuto na ang mga uwing huli. Apat silang magkakapatid, siya lang ang hindi napasok sa paaralan. Bihira syang makipaglaro sa amin noon ng tumbang preso at syatong. Tahimik lang. Kumbaga, taong bukid sya. Sa araw tiyak nasa bukid yan. Kung hindi nagpapastol ng kalabaw ay nasa kulos upang palitan ng mga bulate ang pain nya.

Sa buong karanasan niya sa bukid, noong katanghaliang tapat lang sya ng Abril 12, 1982 nakitang nagtatakbo at nagsisisigaw at putlang-putla. Hindi nakapagsalita si Abet at inapoy ng lagnat sa loob ng tatlong araw. May mga oras na nasaksihan ko ang pagtirik ng kanyang mga mata sa taas ng lagnat. Sa hirap ng buhay noon, dko makalimutan ang aligaga ng kanyang ina.

Mga pasado alas onse na noon at tirik na tirik ang araw. Mainit sa ibabaw ang haplos ng tubig sa kulos, subalit napakalamig ang dampi ng mga putik sa ilalim ng tubig, na sadyang pinagtaka ni Abet. Walang nahuli ang mga padukdok nya noon kahit isa. Tanging si lakay Irmo ang nakikita nyang nagpapastol ng baka sa gawi ng Gatang at paminsang-minsang nasusulyapan nya si Dante sa may maisan. Nakapag painum na ng mga baka sa kulos si tandang Beling kanina kaya sya na alng ang nasa sapa.

Masukal ang sapa. Matataas ang mga talahib maliban sa mga puno ng kamatchile na nakahabay sa bawat duluhan, wala ka ng makikita. Alam nyang mag-isa siya sa sapa. Kaya ng makarinig siya ng isang impit na hagulgol ay nagtaasan na ang kanyang balahibo. Sa hagulgol pa lang ay sapat na para mahintakutan si Abet. Lumalakas ang hagulgol! Lumalamig ang mga putik na nakasukob sa mga paa ni Abet. Ang hanggang hita na tubig ay lumalalim. Hindi nya alam na lumalakad sya papalapit sa LAPAT (isang napaghukayang lupa at tinuring na balon sa gawing gitna ng sapa). Nakakabingi ang hagulgol!!Nakakamanhid ang lamig ng putik sa mga paa ni Abet. Magaan na magaan na ang ulo nya sa sindak. Lahat ng talahib ay kinakapitan na nya!..Namalayan na lang nya na tumatakbo na sya pauwi ng bahay at papalayo sa kulos.

Naikuwento lang ito ng batang Abet matapos na makaligtas sya sa matinding lagnat. Isang taon syang hindi pinayagang makapunta sa bukid.
Ayon sa mga matatanda doon. Maaring ang multo ni manang ETRA ang nadinig ni Abet. Ang babaeng nalunod sa karayan buwan ng Oktubre 1981, panahon na sunud sunod ang bagyo at nagpakawala ng tubig ang AMBUKLAW DAM. Kasama si ETRA sa tinangay ng biglaang ragasa ng agos sa karayan. Doon na natagpuan ang naaagnas nyang bangkay sa kulos sa may gawing lapat na kung san narinig ni Abet ang IMPIT na HAGULGOL.

Sa ngayon, tuyot na ang kulos. Magkaron man ng tubig hindi na naiipunan. Agad na itong natutuyo. Sa tuwing umuuwi ako ng baryo namin, dko nalilimutang mag-uwi ng Gilbeys Gin. Sa gitna ng umpukan, nakakalabit sa usapan ang karanasan iyon. Hindi nya makakalimutan dahil muntik syang mamatay. Hanggang ngayon daw, dumadalaw sa paniginip nya ang bangungot na yon!

Friday, December 15, 2006

Ang Anino ni Vincent

...sa madilim na silid ay aninag ang anino ng isang lalaki. banaag ang kanyang paninimdim. Lipos sya ng kapanglawan. Ginagap ang baril. Umaalon ang dibdib habang itinututok ang duluhan ng baril.Isang nakabibinging putok ang umalingawngaw sa silid. Nagtalsikan ang mga dugo. Humandusay ang lalake. Tirik ang mga mata.

"..bro magkano down ni Mr. Sales sayo?", tanong ni Ramil kay Ernesto.

"..ayos lang tol.heto nakabili ako ng Laptop, may free download software pa.",tugon nitong Ernesto na bakas ang kasiyahan sa mukha. "halika chowking muna tayo ng wala kang masabi..."

"ayun, natumbok mo rin ang inaasam ng mga bulate ko sa tyan tol, heh heh.", angas-ngiti nitong Ramil na natulo pa laway pagkarinig sa salitang chowking.

Manunulat itong si Ernesto. Nabigyan ng pagkakataon upang kumatha ng isang natatanging kwento sa natatanging okasyon. Para sa isang manunulat, ang lubhang napakatahimik, kumbaga, napaka solemn na lugar ang dapat nitong kalagyan. Sa ganon, nakakapagbuo sya ng mga mahuhusay na ideya, nakakapagtagpi-tagpi sya ng mga angkop na banghay, at nakukulapulan nya ng ibat ibang kulay ang bawat yugto ng buhay ng kanyang mga pangunahing tauhan.

Subalit para kay Ernesto, ang kanyang silid ang pinaka-ideal na lugar. Pinatay nya ang ilaw. Tanging ang ilaw na nasa bakuran nila ang pansamantalang nagbibigay ng konting liwanag, bukod pa sa ilaw ng LCD ng kanyang Laptop. Pagkabukas na pagkabukas ni Ernesto ng kanyang Laptop ay halos wala syang makita kundi ang umpisahang pagsulpot ng mga mumunting dot sa screen. Kahit anong pindot nya sa ESC ay walang puknat sa pagsulpot ang mga iyon.

"na-virus na yata ako.", bulalas nya sa sarili.

Nais nyang tawagan si Ramil para itanong sana kung ano ang problem ng Laptop. Subalit pasado alas dos na ng madaling araw. Inakala na lang nya na baka bagong program lang yon na nilagay ng dating may ari ng Laptop.

Paglingon nya at pagharap muli sa screen ay unti-unting nakikita nya ang isang hugis na binubuo ng mga dots. Isang mukha ang itinatagpi..isang malamlam na mukha ng lalake. Biglang nakaramdam ng pagkatakot si Ernesto. Parang wala siya sa kanyang silid. Parang nasa gitna sya ng madilim na sementeryo.
Nagsimulang mangalisag ang kanyang mga balahibo. Nagtulusan ang kanyang mga buhok sa ulo. Ayaw na niyang makita pa ang mukhang patuloy na hinuhulma ng mga dots. Bunga ng labis na pagkatakot ay hinugot na nya sa outlet ang saksakan ng Laptop. Against the light ay nakita nya ang mismong anino (na normal lang) sa screen ng LCD. Subalit nanlaki ang mga mata nya ng sa likod nya ay may isang anino ring NAKADUKWANG sa kanya.

Nagtatakbo sa salas si Ernesto. Hindi na sya nakatulog ng mga oras na iyon. Kinaumagahan, muli nyang tiningnan ang Laptop subalit di na tinangkang buksan ito. Nakita nya sa ilalim ang isang sticker na nakalapat. May pangalan ng tao doon at landline. Tinawagan nya ito at napag-alamang doon galing ang Laptop. Ganito ang pahayag ng babaing nakausap ni Ernesto sa phone:

oo, binenta namin ang mga gamit ng anak kong si Vincent matapos ang kanyang libing. Nagpakamatay siya sa kanyang kuwarto sa hindi malamang dahilan...lahat ng gamit nyang natalsikan ng kanyang dugo ay minabuti naming ilabas ng bahay. Isa sa naibenta namin ay ang computer na inagusan ng kanyang dugo matapos magbaril sa sarili..

kaskaron

Pampatawag kisi-kisi
ni nanang ko napan diay sipi
napan nangala ti salapi
inted na kada kami


Ang matanda at maikling koro ng pangaluluwang awitin na aking nakagisnan. Matanda pa ito sa akin. Ilang henerasyon na rin ang kumatha nito at namamalasak sa tuwing ika-1-2 ng Nobyembre kada taon. Marami na ring naikuwento sa akin si amang lakay patungkol sa mga kakatawang nangyayari daw sa tuwing kinakanta ang maiksing koro na ito sa aming lugar.

Hindi ko malilimutan ang kurot sa aking puso mula sa kuwento ni Rita at Idis:

"Inang, gagawa ba kayo ng kaskaron ngayong araw ng mga patay?", ang tanong ni Idis sa Inang niyang namimiga ng mga nakudkud na niyog.

"oo, darating kasi sina manang mo Rita ngayon at paborito niya itong kaskaron (isang uri ng kakanin na hinulma buhat sa mga palad at niluto sa purong pulot' at sinakob)," ang sagot ng matanda sabay senga sa nakalaylay niyang manggas.

Sa di kalayuan, ay nananabas naman si Tandang Irvin ng mga dahon ng saging para sa gagawing latik at tupig.

"Inang si Amang lakay o sakang na sakang at bakit nanginginig ang mga tuhod habang kumukuha ng mga dahon?", ang nangungulit at walang magawang Idis.

"nakoooww~!ang kulet ng batang ito.punta ka muna sa bangsal at tingnan mo kung may tubig pa tayo", ang wika ng matanda.

"si Inang naman, utos-palsuot na naman..hmmmpp!~", ang tamad na bata.

Hindi alam ni Idis na ang tunay niyang nanay ay si Rita.

"magmano ka Idis..hoy..magmano ka kay Manang mo Rita o..", ang utos ng kanyang Inang nang makarating si Rita kasama ang asawa at tatlo pang anak nito.

Dumating din sina Carling at halos maubos ang latik at kakaning naihanda ng dalawang matanda.

"hoy Irvin, halika nga dito!", ang pasigaw ng matandang babae sa asawa.

Malapit kay tandang Irvin ang mga anak nina Rita at Carling. Kapag nauuwi ng probinsya ay kahit papaano'y naliligayahan ang matandang lalake. Madalas kasi itong magkuwento ng kung anu-anong kababalaghan sa mga batang paslit. Itinuring na niyang mga sariling apo ang mga batang ito.

"mga apokok~, mamayang gabi samahan ninyong humingi ng mga kakanin ang mga patay~!", ang marahang paglalahad ni tandang Irvin.

"baket po nanghihinge ng mga kakanin ang mga patay lolo Irvin?", ang tanong ni Idis.

"kasi, babaunin nila iyon sa kanilang paglalakbay. may mga kaluluwang nandito pa sa lupa at umiikot-ikot lang..", ang pagkukuwento na ng matanda.

Isinama ni Idis ang kanyang mga itinuturing na pinsan sa pangangaluluwa. MArami silang naipon na mga sari-saring kakanin mula sa mga bahay na kanilang kinakantahan.

"naku! bakit nyo naman pinagpunas ang tshirt ng asawa ko!?", ang pagpuputak ni Rita gabing-gabi.

"pasensyahan mo na ako anak ko, akala ko kasi punas namin yan dito sa kusina"., ang uubo-ubong tandang Irvin.

"kahit kelan talaga palpak kang matanda ka~!", ang nagpupuyos na galit na Rita.

"hayaan mo na, eh matanda yan, ano kaba?!", ang saway ni Dyunyor, sa nagpuputak niyang asawa.

"hay naku, tumatandang paurong yan, kahit noon pa hindi malinis ang bawat kilos niyan, sariwak-ka ang matandang yan.!", ang galit pa ring Rita.

"pasensya na anak ko, doon na lang ako sa kalapaw matutulog, hehehe.", ang patapik-tapik pang matanda sa balikat ni Dyunyor.

"pasensyahan nyo na yang anak nyo tatang, ganyan ugali nyan di ba?bat pa kayo don matutulog eh malamig don.?", ang naaawang Dyunyor.

Paika-ikang tinungo ng matanda ang kubo don sa bukana.

Napansin ng batang Idis na may mga taga-ibang ibayo na namang nagsasagawa ng prusisyon. Kitang-kita niya mula sa malayo ang pulutong ng mga kandilang ilawan. Ganito rin ang nakita nya noong isang taon habang nangangaluluwa sila sa bahay bahay. Ang pinagtataka lang ng kanyang murang isipan ay hindi nakakaderetso ang pulutong na nagpruprusisyon sa kanilang baryo. Kinabukasan na lang noong isang taon ay dalawang matatanda ang namatay.

Alas dose ng gabi nang umalulong ang aso ni tandang Elis. Mataas na ang araw ng makitang isa nang bangkay ang tandang Irvin. Nakabaluktot itong nakahiga sa munting kubo na yon sa bukana.

Sa isang linggong burol ng matanda, laging umiiyak ang Rita. Naaalala niya ang matandang labis na nagmahal sa kanya. Wala palang pagkukulang ang matanda sa kanya simula noong maliit pa siya. Nagalit lang ito at na-stroke nang siya'y makipagtanan at mabuntisan. Hanggang ngayon, hindi pa alam ni Idis na siya ang tunay nyang Ina.

Ngayon, ang kubo na iyon ay tinibag na. Subalit sa tuwing uuwi si Rita tuwing undas, nagsisindi siya roon ng kandila at hindi niya maapula ang luha sa tuwing maalala ang kanyang magaspang na turing sa matanda. Sa tuwing maririnig ang maigsing koro ng pangangaluluwang kanta na iyon ay iniisip niyang nasa paligid lang ang itinuring niyang ama.